Ескерткіштің атауы: Сүндет кесенесі
Ескерткіштің түрі: киелі объекті
Ескерткіштің мерзімі: ХІХ ғасыр
Ескерткіштің орналасқан жері: Ақтөбе облысы, Байғанин ауданы, Жарқамыс ауылынан 68 км. оңтүстік- батыста орналасқан.
Тарихи мәлімет: Сүндет – Жем-Сағыз алқабының көрнекті тұлғаларының бірі, қызметі халық жадында сақталған Адай руының өкілі. Аңыз бойынша, Сүндет XIX ғасырда өмір сүрген діни тұлға және ауқатты адам болған. Сүндет халық жадында бітімгер ретінде сақталды, ол әділ сот шешімін шығарды және әртүрлі дауларды шешуде халық арасында құрметке ие болды.
Сүндеттің кесенесін ХХ ғасырдың басында Ағысбай баласы деген тұрғызған. Ағысбай Меккеге қажылыққа барып келгеннен кейін бес баласын жинап, Жем бойындағы осы кесенені тұрғызады. Бұл кесене архитектуралық жағынан алғанда бұл өмірде қайталанбайтын мінсіз жасалған сегіз қырлы кесене. Бұндай кесене Жем-Сағыз қайнар үстірттің үстінде кездеспейді.
Ескерткіштің сипаттамасы: архитектурасы XIX ғасырдың екінші жартысындағы кесенелер құрылысының архитектуралық және жоспарлау принциптерінің өзгеруін көрсететін Батыс Қазақстанның халықтық сәулет өнерінің көрнекті ескерткіштерінің бірі. Құрылыс кезінде автор дәстүрлі приморлық қабырғалар мен күмбез құрылысын сақтаған. Кесене сыртқы көлемдік композицияның тұтастығы мен басты қасбеттің қатаң геометрияланған ою-өрнегі үшін қызықты. «Түйе-табан» халықтық ою-өрнегінің парапет мотивіне қойылған «арқан» мотиві ғимарат сәулетімен үйлеседі. Автор, шебері Дәулетнияздың пайымдауынша, кесене сегіз бұрышты пішінге ие күмбезді құрылымға айналды. Кесене қабырғаларының октаэдрі киіз үйдің қаңқасына ұқсайды, оның жоғарғы жағы күмбезбен безендірілген.